१८ वर्षांपूर्वी आजच्याच दिवशी ४ फेब्रुवारी २००४ रोजी मार्क झुकरबर्गने फेसबुकची स्थापना केली होती

आपले मार्कभाऊ झुकेरबर्ग म्हणजे निव्वळ किडेबाज माणूस! या भावाला हार्वर्ड विद्यापीठात शिकत असताना ‘फेसमॅश’ नावाची कल्पना सुचली. फेसमॅश म्हणजे अशी साईट जिथे एकमेकांच्या थोबाडांची तुलना करून सर्वात भारी कोण (Who is hotter?) निवडायचे. हैत का नै मार्कचे किडे? अर्थात, जगातील कुठल्याही विद्यापीठाचे संचालक खडूस असतात या नियमाला हार्वर्ड पण अपवाद नसल्याने मार्क भावाचे हे किडे तिथल्या संचालकांनी लगेच ठेचून टाकले. ही साईट बंद कर नाहीतर हाकलून देऊ अशी धमकी मिळाल्यावर फेसमॅश बंद झाले.
पण गप्प बसतोय तो मार्क कसला? त्यातल्या त्यात बरी संकल्पना म्हणून TheFacebook घेऊन आला. हार्वर्डच्या विद्यार्थ्यांना एकमेकांशी संवाद साधता यावा, कोण काय ऍक्टिव्हिटी करतंय ते बघता यावं असा बेसिक हेतू यामागे होता. ही साईट मात्र लोकप्रिय झाली. बघता बघता हार्वर्ड विद्यापीठाच्या बाहेर सुद्धा लोकप्रियता मिळाली आणि मार्कभाऊने आजच्याच दिवशी, म्हणजे 4 फेब्रुवारी 2004 रोजी द फेसबुक नावाची कंपनीच स्थापन केली! पुढच्या वर्षी म्हणजे 2005 मध्ये कंपनीने नावातून द हा शब्द काढून टाकला आणि फक्त ‘फेसबुक’ एवढेच नाव ठेवले.

हे प्रवास वाटतो तितका सोपा झाला नव्हता बरं का… फेसबुकची पहिली चार वर्षे भांडण करण्यातच गेली. कारण हार्वर्डच्या तीन सिनिअर विद्यार्थ्यांनी मार्कवर दावा केला की मूळ संकल्पना आमची असून मार्कने आम्हाला फसवले आहे. एकत्र मिळून काम करू असे सांगून संकल्पना चोरून स्वतः वापरतो आहे. पुढे त्यांचा दावा खरा ठरला आणि मार्क भाऊला भरभक्कम भरपाई तसेच फेसबुकमधील शेअर्स त्या तिघांना द्यावे लागले.

मग मात्र फेसबुकने मागे वळून पाहिले नाही… एका छोट्याश्या जागेत प्रत्येकी एक एक हजार डॉलर गुंतवून मार्क आणि त्याचा पार्टनर एडवर्ड यांनी सुरू केलेले फेसबुक आज जगातील तिसऱ्या क्रमांकाची सर्वाधिक लोकप्रिय साईट बनले आहे. पहिला नंबर अर्थातच गुगलचा. दुसऱ्या क्रमांकावर थोड्या फरकाने युट्युब आहे. फेसबुकचे सर्वाधिक वापरकर्ते कोणत्या देशात आहेत माहीत आहे? ते आहेत भारतात! दोन नंबरला अमेरिका, तिसऱ्या नंबरवर इंडोनेशिया, चौथ्यावर ब्राझील आणि पाचवा नंबर मेक्सिकोचा लागतो.

एक गमतीची गोष्ट अशी की, फेसबुक वापरणाऱ्यांपैकी निम्म्या लोकांची मुख्य भाषा इंग्लिश नाही. दुसरी गंमत अशी की, 98% लोक फेसबुक मोबाईलवरच वापरतात. फेसबुकवर अकाउंट उघडलेले चार पैकी तिघे जण रोज एकदातरी फेसबुकवर चक्कर मारून जातात. जगातील 83% व्यावसायिक फेसबुकवर आपला व्यवसाय थाटून बसले आहेत.

फेसबुक लोकप्रिय होण्यामागचं सर्वात मोठं कारण म्हणजे त्याने स्वतःमध्ये वेळोवेळी केलेले बदल. वापरकर्त्यांना काय हवंय हे फेसबुकने अचूक ओळखलं आणि त्यांना आवडेल अश्या सुधारणा स्वतःमध्ये केल्या. वापरकर्त्यांना चांगल्या सुविधा दिल्या जेणेकरून ते दुसऱ्या सोशल नेटवर्किंग साईटवर जाण्याचा विचार करणार नाहीत. अर्थात, सोशल मीडियाच्या जगात एकाधिकारशाही प्रस्थापित करण्याचे आरोप फेसबुकवर होत असतात आणि काही अंशी ते खरेही आहेत. एखादा प्लॅटफॉर्म लोकप्रिय होत असेल तर वाट्टेल ती किंमत मोजून तो विकत घेण्याचा अट्टाहास करणे मार्क भाऊंची खासियत आहे. उदाहरणार्थ : इन्स्टाग्राम आणि व्हॉट्सअप. आणि आता तर भाऊ ‘मेटा’ द्वारे जग मुठीत घेऊ पाहतोय. अनेक तज्ज्ञांच्या मतानुसार हे संपूर्ण जगासाठी घातक ठरू शकते. चीनने तर आधीच स्वतःच्या सोशल मीडिया साईट्स सुरू करून परदेशी साईट्सवर बंदी घातलीय.

पण ते काही असो, आज फेसबुकचा वाढदिवस आहे तर आपण साजरा करायलाच हवा. आफ्टरऑल, याच्यामुळेच तर आपण एकमेकांना ओळखतो. कोण कुठला दादा आणि परदेशातली एखादी ताई यांची फेसबुकवर ओळख होते काय आणि ते आयुष्यभरासाठी भावाबहिणीच्या नात्याने जोडले जातात काय… चार गावातील चार जण फेसबुकवर जोडले जाऊन एखादा ग्रुप स्थापन करतात काय आणि त्यातून उपक्रम घेतात काय… कुठे पूर आला तर लांब लांबची लोकं फेसबुकवरून प्रत्यक्षात एकत्र येऊन मदत करतात काय… कुणी नैराश्यातून आत्महत्या करायला निघतो आणि फेसबुकवरून सूत्रे हलवून त्याला ताबडतोब गाठून आत्महत्या करण्यापासून परावृत्त केले जाते काय… अशक्य अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टी फेसबुकमुळे शक्य झाल्या आहेत! अनोळखी लोकांसमोर आपली कला सादर करून कौतुक मिळवणे इथेच शक्य होते. कुणाच्या भावनिक गरजा सुद्धा इथे पूर्ण होतात. मनातलं बोलायला जवळ कुणी नसणं ही भावना भयानक आहे, पण फेसबुक तुमच्या एका मेसेज वर माणूस उपलब्ध करून देतं. एखाद्या नव व्यावसायिकाला, एखाद्या डबघाईला आलेल्या विक्रेत्याला फेसबुक पैसे मिळवून देतं. इथे रेसिपी शेअर केल्या जातात, इथे झाडांची काळजी कशी घ्यावी याचं मार्गदर्शन केलं जातं, इथे लग्नही जुळवली जातात! सुख दुःख वाटून घेण्यासाठी सुद्धा फेसबुक आपल्या सेवेत चोवीस तास हजर आहे. किती गुण वर्णावे या फेसबुकचे?

म्हणून बड्डे हाय फेसबुकचा… जल्लोष हाय जगाचा!

अनुप कुलकर्णी