जगातील सर्वात उंच माऊंट एव्हरेस्ट सर करणारी ‘पहिली भारतीय महिला’

भारतीय गिर्यारोहण संस्थेच्या माध्यमातून सरकारने चौथी एव्हरेस्ट शिखर मोहीम आखली होती. या मोहिमेत १६ सदस्य होते पैकी ५ महिला. चार टप्प्यात एव्हरेस्ट चढाई करायची होती. मोहीम सुरू झाली. जसजसे शिखर जवळ येऊ लागले तसतसे एक एक सदस्य माघारी परतु लागले. जेव्हा टीम तिसऱ्या टप्प्यात पोहचली, तेव्हा चार महिलांनी मागे फिरण्याचा निर्णय घेतला. एका महिलेचा अजून निर्णय व्हायचा होता. तिने कोणता निर्णय घेतला? काय घडले असेल पुढे? ती महिला कोण? जाणून घेऊ आजच्या भागात.

उत्तराखंड राज्यात, हिमालयाच्या कुशीत २४ मे १९५४ रोजी उत्तरकाशी जिल्ह्यातील नकुरी या गावी एका गरीब कुटुंबात तिचा जन्म झाला. वयाच्या बाराव्या वर्षी तिने गिर्यारोहणाला सुरुवात केली. त्याकाळी मुलीच्या शिक्षणाकडे दुर्लक्ष केले जायचे, मुलींनी केवळ चूल आणि मुल इतकाच काय तो विचार केला पाहिजे अशी स्थिती होती. पण तरीही तिच्या घरच्यांनी तिला शिकवले. तिने एम.ए.बी.एड. पर्यंतचे शिक्षण पूर्ण केले. ती शिक्षिका बनली, पण तिने ती नोकरी सोडली.

तिला स्वतःला सिद्ध करण्याची एक वेगळी वाट मिळाली. ती वाट होती गिर्यारोहणाची! नोकरी सोडल्यावर तिने नेहरू इन्स्टिट्यूट ऑफ माउंटेनियरिंगमध्ये प्रवेश मिळविण्यासाठी प्रयत्न केला. तिचा पहिला प्रयत्न अपयशी ठरला. पण दुसऱ्या प्रयत्नात ती यशस्वी झाली. तिने हा अभ्यासक्रम उत्तमप्रकारे पूर्ण केला. यामुळेच तिची निवड भारतीय गिर्यारोहण संस्थेच्या माध्यमातून सरकारने आखलेल्या चौथ्या महिला आणि पुरूष या संयुक्त एव्हरेस्ट शिखर मोहिमेत झाली.

मोहीम सुरू झाली, पण जसजसे शिखर जवळ येत होते, हवामानात तीव्र बदल होऊ लागला तसतसे एक एक सदस्य माघारी परतू लागले होते. जेव्हा टीम तिसऱ्या टप्प्यात पोहचली, तेव्हा पाचपैकी चार महिलांनी मागे फिरण्याचा निर्णय घेतला. कारणही तसेच होते. कडाक्याची थंडी, श्वास घेताना येणारा अडथळा, जखमी झालेले सहकारी आणि ढासळत चाललेला आत्मविश्वास.

तिलाही या सर्वाचा त्रास झालाच पण तिने निर्णय घेतला. पुढे जाण्याचा. कारण तिचा आत्मविश्वास. तिला विश्वास होता शिखर गाठण्याचा आणि तिने ते गाठलेच. उणे चाळीस तापमान, ताशी शंभर किमी वेगाने वाहणारे थंड वारे तसेच होणारा प्रचंड हिमवर्षाव या सगळ्यांवर मात करीत जगातील सर्वोच्च असणारे माऊंट एव्हरेस्ट शिखर तिने काबीज केले. आणि त्या सागरमाथ्यावर तिरंगा ध्वज फडकावला. असा पराक्रम करणारी ती जगातली फक्त पाचवी महिला होती आणि भारताची पहिली महिला, अर्थात बचेंद्री पाल. २३ मे १९८४ रोजी बचेंद्री पाल यांनी जगातील सर्वोच्च शिखर एवरेस्ट (८८४८ मी.) सर केले.

ज्या समस्या इतरांना होत्या, त्याच बचेंद्री पाल यांनादेखील होत्या. आपल्या इतर सहकाऱ्यांप्रमाणे बचेंद्री पाल मागे फिरल्या असत्या तर त्या आज कोठे असत्या? त्या चार महिलांच्या यादीत त्यांचाही समावेश झाला असता आणि बचेंद्री पाल हे नाव आज कोणालाही माहित. बचेंद्री पाल यांच्या कार्याची दखल घेत १९८६ मध्ये त्यांना खेळातील सर्वोच्च अर्जुन पुरस्कार देण्यात आला. तसेच त्यांच्या या अतुलनीय पराक्रमासाठी भारत सरकारने त्यांना १९८४ साली पद्मश्री आणि २०१९ साली पद्मभूषण हा मानाचा पुरस्कार देवून सन्मानित केले आहे.

इथे शिव खेरा यांचे एक वाक्य जाणीवपूर्वक लिहावेसे वाटते. ते म्हणतात, “विजेते वेगळ्या गोष्टी करत नाहीत, ते प्रत्येक गोष्ट वेगळेपणाने करतात.” जसे की, बचेंद्री पाल यांनी केले. म्हणूनच त्या यशाच्या शिखरावर पोहोचल्या आणि म्हणूनच त्या एक यशवंत आहेत.

उद्या पुन्हा भेटू एका नव्या यशवंतासह. तो पर्यंत धन्यवाद!!!

लेखक : श्री. संदीप पाटील, दुधगाव, 9096320023
〰️〰️〰️〰️〰️〰️
रोज संध्याकाळी ६ वाजता नवी अर्थक्रांतीवर